Halka Gerçekten Zülüm etti mi? Yoksa o zaman ki konjonktür gereğimiydi?

Bir zamanlar, Savur, Sürgücü (Âwina) aşireti bölgenin en büyük aşiretlerinde idi. Sürgücü aşireti Mardin merkezinin kuzeyinde ve Savur ilçesinin batısında yer alır. Aşiretin batısında Mardin Diyarbakır yolu, Sultan Şeyxmus deresi; kuzey ve güney batısında  Barava Aşireti,, doğusunda Ahmedi köyü ile  Savur ve Köse mıntıkası,güney doğusunda Ömeryan aşireti güneyinde ise Zınnar mıntıkası, Daşiler ve Mardin Şehri yer alır.

Aşiretin idare merkezi Awina(Sürgücü Beldesi) köyüdür. Son yüz yılda  Aşireti yöneten Hacı Ahmet Ağa ailesi Awina'da oturmuştur. Aşirete  bağlı köylerin büyük çoğunluğu sulak, bağlık ve bahçelik köylerdir.

OSMANLI DÖNEMİNDE AŞİRETE BAĞLI KÖYLER

 Zone,  Derguyz, Derduk, Kani Genikê, Barman, Bernişt, Şatih, Bakustan, Elfan, Ewina, Bakaysei, Cillin, Şürê,  Şutê, Dandanê, Kırdilek, Eydo, İsapar,  Dengızan, Kurehelal, Kunnıfır, Kuraharam, Tizyan, Kavsan, Şivistan, Karhéta, Birkaşex, Şorşıb, Mellemus, Xarabreş, Gundık, Cırzé, Kûzerıb

Sultan Şéxmus, Axres, Kuferdel, Şéx Ali gibi köyler direkt olatak aşirete bağlı olmamalarına rağmen aşiretin etkisi altındadırlar.

Kırdilek köyünün durumuda ihtilaflıdır. 1925 yılında Diyarbakırda idam edilen Palulu Şeyx sait Efendinin eski dedeleri 4 . Murat zamanında (1639)'da  Kırdilekte oturuyorlardı. Çevre köylüler Şeyx Said ailesinin yerleştiği Çılsutun(Kırkdirek) tarihi mağaraları ile  Xındak(Hendek) mezrasının Sürgücü aşiretine bağlı kırkdilek köyünün Mardin Kızıltepede yerleşik mala Bubé(Bubé ailesi-Kahramanlar)'nin de aslen Xındak'lı olduklarıdır. Sürgücü Aşiretine bağlı köylerin çoğu tek bir aileden değil , muhtelif yerlerden gelip yerleşen ailelerden meydana gelmiştir.

Dengızan köyünün ilk sakinleri ise, Karadeniz Trabzon, Sinop ve Zonguldak civarından geldikleri, dolayısı ile dengızan isminin denizden gelenler anlamındaki denizandan isminden türetildiği öne sürülmektedir.  

Bir rivayete göre çoğunluğu Türk asıllı olan köyde mala Romi isminde bir aile vardır. Bunun aksini iddia edenlerde vardır.Awina(Aşiretin merkez köyü halen yaklaşık 4000 nüfuslu  Sürgücü beldesi) Awina isminin Kürtçe "aqv-ine" Yani içinde su bulunan sulak köy) anlamına geldiği söylenmektedir. Savurlu Hacı Beg ailesinin en eski dedelerinden Şéx İsa'nın mezarıda Awina'dadır.

Savur’lu Hacı Abdullah beg ailesi Osmanlı döneminde Tuğgeneral mevkiye çıkmış, etkili bir ailedir. 

Hacı Hamdullah beg bir kızı, Tepe nahiyesinde Malamehmihacı Muhammed ile evlenmiş, Tepe ağası Ahmet Ağa, Halil ve Korukçu’da Seyri’nin annesidir. 

SÜRGÜCÜ KÖYDEKİ AİLELER:

Mala Sori: Irak Soran bolgesinden geldikleri ve Hristiyan asıllı oldukları söylenmektedir.Liderleri N'ame ailesidedir. 

Mala Hüseyni:

 Bir kaç koldan oluşmaktadır. Bir kısmı Mazıdağından bir kısmı ise Bahdini köyünden gelmiştir.

Mala Aşık:

 Bu guruptaki ailelerin bir kısmı  Karacadağ yöresinden, bir kısmı Milli Aşiretinden bir kısmı ise Cizre'den gelmedir.

Mala Gevri:

 Kuzey Irak'tan gelmedir.

Mala Serveri:

 Köyün yerlilerinden ve çok önceleri Hristiyan oldukları,sonra Müslümanlığı kabul ettikleri söyleniyor. Ağalar köye ilk geldiklerinde Serveriler onlara karşı çıktılar.

Mala Kambo:

 Ağalar köye geldiklerinde , ağaları desteklediler, köyün yerlileridir.

Mala Odabaşi:

 Öztürk soyadını taşımaktadırlar.

Mala Xalito: 

 Aslen Zengi aşiretine bağlıdırlar. Hacı Ahmet Ağanın babası Muhammed ağa'nın onları köye getirdiği söylenmektedir.

Mala Ağa:

 Hacı Ahmet Ağa ailesidir. Şemin Soyadını taşımaktadırlar.

SÜRGÜCÜ AŞİRETİ REİSLERİ: 

Sürgücü Aşiretinin  Ağalarının  köye gelen ilk ataları Hasan Ağadır. Hasan Ağanın aslen Muş yöresindeki Hasenan Aşiretinin Toruni kolundan mensup, lakabının ise Rımıldar olduğu söylenmektedir. (Altan Tan T. Berriye'ye S.282/287 kitabında belirttiği üzere,  Tahminen  1750 yılından sonra aşiretten ayrılan Hasan Ağanın  iki kardeşi Muş'ta kalır. 

Sürgücü Aşiretinin son yüz yıldaki en ünlü kişisi Hacı Ahmet Ağadır. 1872-1922 yılları arasında yaşayan Hacı Ahmet ağa zenginliği, otoriterliği ve çocuklarını Avrupa'ya tahsile göndermesi ile nam salmıştır.

İlk eşi Şerife  Hanım Savurlu Hacı Abdullah Beg ve Merariye  Hanımın kızıdır. İkinci hanımının adı ise Perdenişin'dir.

Sonraki Yazımızda Ahmet Ağayı kim öldürdü. Cenazesi nasıl defnedildi.

İntikami kim aldı. 

Ölümü nasıl oldu. Halka nasıl davranıyordu.

DEVAMI SONRAKİ KÖŞE YAZISINDA