1. MEVCUT DURUM
GENEL BİLGİLER Bismil ilçesi, Diyarbakır ilinin güneydoğusunda, il merkezine 55 km uzaklıkta ve Diyarbakır-Batman karayolu üzerinde yer almaktadır. 17.286 km² yüzölçümüne sahip olan ilçe; Diyarbakır Çınar, Sur ve Silvan İlçeleri, Mardin ve Batman İlleriyle komşu olup, Diyarbakır, Batman ve Mardin illerinin arasında önemli bir konumda yer almaktadır. Bismil, 1936 yılında ilçe statüsü kazanmıştır. Bölgenin tarihi yakın dönemde kazısı tamamlanan Körtiktepe neolitik yerleşmesi ile M.Ö. 10.400-9.250 yıllarına uzanmaktadır.
Bismil İlçesi, karayolu ve demiryolu bağlantılarına sahiptir. İlçeye en yakın havaalanı Diyarbakır'dadır. Dicle Nehri’nin, Bismil İlçesinin içinden geçmekte olmasının etkisi ile ilçe geniş ve verimli tarım arazileriyle çevrilidir. Dicle Ovası’nda yer alan ilçe toprakları, güneyde Güneydoğu Toroslar ile sınırlanmış ve Dicle Nehri ile doğu-batı doğrultusunda ortadan ikiye bölünmüştür. Dicle Nehri’ne dökülen Pamuk, Göksu, Kurmuşlu, Ambar, Salat gibi çaylar da, ilçenin yüzölçümünün % 90’ını oluşturan verimli tarım arazilerini sulamaktadır. Diğer yandan Dicle Nehri ve Havzası, ilçede önemli bir “ekolojik bölge” yaratmakta ve içerisinde göçmen kuşların yaşama alanlarını barındırmaktadır.
İlçe, idari açıdan 1 ilçe belediyesi, 122 mahalleden (3 belde, 107 köy ve 87 mezradan) oluşmaktadır. Sosyoekonomik gelişmişlik ölçütlerine göre, ilin görece gelişmiş bir ilçesi olmasına rağmen, Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmaktadır. Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan “İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”na göre, Bismil İlçesi, “6. derece gelişmiş ilçeler” kategorisinde ve araştırma kapsamındaki 872 ilçe arasında 610’uncu sırada yer almıştır. Ancak, ilçe, sosyo-ekonomik açıdan gelişme potansiyeline sahip olup son 10 yıllık dönemde ilerleme göstermiştir.
EN BÜYÜK SORUN İMAR SORUNU
Bismil ilçesinin en büyük sorunların başında, İlçede imar sorunu, Bismil Yeni Devlet Hastanesi Ulaşım ve Trafik sorunu, Kuru arazilerin bir an önce suya kavuşması, İlçede tarıma Dayalı sanayinin gelişmesi için Organize sanayi Bölgesi oluşturulması İlçede Eğitim Öğretim sorunları ve İlçe müftülüğü binası, gelişen nüfusa cevap vermemesi gibi sorunlar yer almaktadır.
İlçede 1 milyon 500 bin dönüm üzerinde araziye sahip olduğunu, İlçede Toprak analizleri düzgün yapılmıyor.
Bismil Belediyesinin Kesimhanesi kapalı, Günde ortalama 300 hayvan kesiliyor. Bu ciddi bir sağlık sorunu, Bir an önce bir kesimhane yapılması gerekiyor.
İlçede Tarıma dayalı sanayi için Organize Sanayi bölgesine ihtiyaç bulunmaktadır.
İlçede kaçak yapılar surekli artmakta, belediye önlemi almamaktadır. Bismil köprüsü ve köseli ve aralık köyüne kadar yerlerin acilen şehir planı yapılarak imara açılması, veya kaçak yapıları durdurulması, ilçe düz alanda olmasına rağmen gerekli önlemlerin alınmaması nedeniyle, dar sokaklar projesiz binalar büyük bir köy görünümü arındırılmaktadır.
Eğitim’de aksalıklar olmakta, veli ve çocuklar okullara sahip olmamaktadır
Eğitimde, Hizmetler götürürken orada yaşayanların taleplerini göz önünde bulundurmak zorunda, Her şeyden önce önemli olan burada yaşayanların huzuru için, Buralara en güzel okulu yapsanız, en güzel eşyaları içerisine koyarsanız, o okulda yaşayan öğrenciler başarılı bir eğitim almadığı müddetçe faydası yoktur. İlçede Eğitim başarı çıtasını yükseltmek zorundadır.
Bismil çoğu mahallelerinde cami lojmanı olmadığında, camiye atanan imam camiye gitmemekte, ilçe merkezinde bazı camilerde 4 imam atanmakta, fakat köy camileri imam olmadığında çocuklar kur’an’sız büyümekte, İlçede çoğu imamlar ve öğretmenler görevini yapmamakta, veliler ve çocuklar bilinçsiz yetişmektedir.
1.2 DOĞAL YAPI Bismil, doğal kaynaklarının zenginliği ile öne çıkmaktadır. Dicle Nehri’nin ilçenin içinden geçmesi, yerüstü ve yer altı su kaynakları ile verimli Bismil Ovası zengin potansiyele sahiptir. Dicle Nehri’nin kollara ayrılarak suladığı bölgede çok verimli tarım toprakları bulunmaktadır. Diğer yandan, Dicle Nehri ve vadisi ortasından geçen Bismil Ovası biyolojik zenginlik açısından Diyarbakır’ın en önemli alanlarının başında gelmektedir. Yaşam için vazgeçilmez olan su ve toprak kaynakları ile ekolojik yaşamın oluşturduğu doğal kaynak ve mirasın koruma kullanma dengesi içinde yönetilmesi büyük önem taşımaktadır. Bismil İlçesinin önemi, aşağıdaki Diyarbakır ili toprak kabiliyeti haritasında net bir şekilde görülmektedir
Bismil İlçesinin, Dicle Nehri çevresindeki birinci ve ikinci sınıf tarım toprakları kuşağında yer aldığını göstermektedir. İlçedeki tarım alanlarının önemli bir bölümünün 1. ve 2. sınıf tarım toprakları oluşturması, ilçe ekonomisi için büyük bir potansiyel ve fırsat olmakla beraber, aynı zamanda korunması gereken bir mirastır.
İlçede Dicle Nehri, nehre dökülen çaylar ve yer altı suları su kaynaklarını oluşturmaktadır. Bismil ve çevresinin il içinde sulu tarım yapılacak alanların merkezinde olduğu görülmektedir. Ancak aşırı ve bilinçsiz sulamanın olumsuz bir sonucu olarak yer altı su seviyesinin düştüğü bilinmektedir. Bilinçsiz ve aşırı sulama su ve toprak kaynakları için büyük bir risk teşkil etmektedir. Bismil Ovası Diyarbakır’dan doğuya doğru uzanmakta olan Dicle Nehri ile hayat bulmakta ve doğal yaşama ev sahipliği yapmaktadır. İlçenin fauna ve florası zengindir.
Bölgenin en büyük leylek kolonilerinden biri Bismil ilçesinde yaşamaktadır Bunun yanında, başka göçmen kuşların da bölgede yaşadığı bilinmektedir. Bu açıdan, ilçede önemli bir “kuş gözlemciliği” potansiyeli de mevcuttur.
Bunun yanında, başka göçmen kuşların da bölgede yaşadığı bilinmektedir. Bu açıdan, ilçede önemli bir “kuş gözlemciliği” potansiyeli de mevcuttur.
2012 yılında Bismil Belediyesi tarafından hazırlanan Bismil İlçesi 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planında Dicle Nehri kıyıları ve ekosisteminin “Biyolojik Açıdan Önemli Alan” statüsünde olduğu belirtilmiştir. Bunun yanında Doğa Derneği tarafından hazırlanan “Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları” adlı çalışmada ilçe arazisinin tamamına yakını “Bismil Ovası” adıyla “Önemli Doğa Alanı” olarak tanıtılmaktadır (EKEN ve ark. 2006).
Bismil Ovası’nda, endemik bitki türlerinden Trifolium batmanicum ve Centaurea sclerolepis, endemik balık türlerinden Cobitis kellei ve Schistura chrysicristinae ve memeli türlerinden Çizgili sırtlanın, ayrıca nesli tehlike altında birçok kuş türü ile bir sürüngen türünün bulunduğu tespit edilmiştir.
Bismil Ovası’nda 2002 –2013 tarihleri arasında yürütülen kuş araştırmaları sonucunda 160 kuş türü rapor edilmiş, bunlardan yaklaşık yarısının yörede kuluçka yapıyor olabileceği belirtilmiştir. Belirlenmiş olan türlerden yarıdan fazlası su kuşudur. Yörede gözlenmiş olan kuş türlerinden Pasbaş patka, Kızıl çaylak, Bozkır delicesi, Kara kanatlı bataklık kırlangıcı, Büyük su çulluğu, Çamur çulluğu, Kervan çulluğu, Gökkuzgun, Alaca sinekkapan, Dikkuyruk, Küçük akbaba ve Sürmeli kızkuşu nesli tehlike altında türlerdir (KARAKAŞ 2011).
Ekonomik açıdan çok değerli olan “safran” doğal olarak yetişmektedir. İlçenin sahip olduğu doğa zenginliğinin en önemli kaynağı, Dicle nehri, sulak alanlar, sazlıklar ve bozkır gibi farklı habitatlardır. Özellikle mevsimsel gölcükler, çayırlar, sazlıklar ve taşkın düzlükleri doğa açısından son derece önemlidir ve öncelikle korunması gereken özel yaşam alanlarıdır. Bismil ilçesinin özellikle Dicle Nehri ve Vadisindeki sulak alan ve ekolojik yapıya ilişkin yapılacak kapsamlı bir envanter ve tespit çalışmalarına çalışmasına ihtiyaç vardır. Bu çalışmada ayrıca, yöredeki doğal varlıkları tehdit eden risk faktörlerinin önem dereceleriyle birlikte ortaya konulması, bu konuda uygun önlemlerin alınması açısından yararlı olacaktır. Söz konusu riskler arasında, su ve toprak kaynakları başta olmak üzere doğal kaynaklar üzerinde baskı oluşturan barajlar, tarımsal faaliyetler, kum ocakları, kentleşme ve sanayileşme sayılabilir. Böyle bir araştırma, yörenin doğasına ulusal planda dikkat çekerek var olan potansiyeli ortaya çıkaracak, böylece ekoturizm olanaklarını harekete geçirecektir.
Dicle Ovasında bulunan Bismil ilçesi genel olarak düzlüklerden oluşmakta olup, kuzeyinde ve güneyinde tepelikler vardır. İlçenin ortasından geçen Dicle Nehri’ne irili ufaklı birçok çay ve dere dökülmektedir. Bu çayların en önemlileri Pamuk Çay, Göksu Çayı, Kurmuşlu Çayı, Kuru Çay, Ambar Çayı, Caferi Çayı ve Salat Çayıdır. İlçenin tek gölü Çöltepe Köyü yakınlarında bulunmaktadır. Bunun dışında ilçede nehir kenarlarında irili ufaklı tatlı su gölcükleri bulunmakta ve ekolojik yaşam için önemli alanlar oluşturmaktadır. İlçe Dicle Nehri havzasında yer aldığından alüvyal topraklar yaygındır ve genel olarak gevşek bir zemin yapısı vardır. Bismil ilçesi diğer yandan 2. derece deprem kuşağı içerisinde yer almaktadır. Bu nedenle Diyarbakır veya kuzey ilçelerde yaşanacak depremlerin ilçede daha şiddetli hissedilmesi beklenmektedir. İlaveten bölgede deprem, sel- su baskını, sıvılaşma ve diğer doğal risklere karşı yapılaşma ve şehirleşme afete duyarlı bir şekilde gerçekleştirilmelidir.
İlçenin 2015 nüfusu 113.461’dır. Bismil ilçesinde nüfusun % 60’ni oluşturan ilçe merkezinde, %40’da belde ve köylerde yaşamaktadır. Bismil İlçesi, Diyarbakır ilinin Ergani’den sonra ikinci büyük ilçesi olup, çevre ilçe ve yerleşmelerden göç almaktadır.
1970-2012 yılları arasında nüfustaki en büyük artış, Bismil ve Diyarbakır merkezlerinde gerçekleşmiş, bu dönemde Bismil ilçe merkezi 7 kat büyümüştür. Yukarıdaki grafikte, ilçenin 1980 sonrasında yüksek bir hızla büyüdüğü, özellikle 1990-2000 döneminde yoğun göç aldığı, 2000 sonrası hızın negatife döndüğü görülmektedir. 2000’lı yıllarda nüfus artış hızı yavaşlamış ve 2012 yılı yıllık ortalama nüfus artış hızı ‰ 12,6 olarak gerçekleşmiştir.
İlçenin eğitim durumuna ilişkin veriler, nüfusun yaklaşık % 40’ının okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen nüfus olduğunu ve yaklaşık % 13’ünün de ilkokul mezunu olduğunu göstermektedir. Bunun yanında, okuma yazma bilmeyen kadınların oranı okuma yazma bilmeyen erkek oranından oldukça fazladır. Aynı zamanda, nüfusun yaklaşık % 9’u okuma yazma bilmeyen nüfustur. Bu nedenle, okuma yazma bilmeyen nüfusa yönelik okuma ve yazma kursları açılması ile ilkokul sonrası okullaşma düzeyini arttıracak tedbirler alınması önem arz etmektedir.
Bismil MYO Kampüsü yatırımı tamamlanarak faaliyete geçmiştir. Bismil MYO yaklaşık 400 öğrenciye hizmet vermektedir.
İlçede Bismil merkezde bir devlet hastanesi ile Tepe Beldesinde bir hastane bulunmaktadır. Bismil Devlet Hastanesi 100 yataklıdır. Yeterli derecede sağlık hizmeti sunmamaktadır. 18 yataklı Bismil Tepe İlçe Devlet Hastanesi 01.04.2012 tarihinde hasta kabulüne başlamıştır. Hastanede röntgen, laboratuar ve 24 saat acil servis hizmeti verilmektedir. Bismil Tepe İlçe Devlet Hastanesi’nin sağlık personeli (Laboratuar teknikeri, röntgen teknisyeni, ebe, hemşire, sağlık memuru, tıbbi sekreter) ihtiyacı bulunmaktadır. Tepe devlet hastanesinin en büyük sorunu;
Hizmete girdiğinde halk tarafından sevinçle karşılanan ve uzman hekim kadroları ve tıbbı cihaz eksikliklileri tamamlandığında iyi durumuna gelmesi beklenen Tepe Devlet Hastanesinin eksik Uzman Hekim ve Tıbbi cihaz eksiğinin olması üzüntü ve endişe oluşturuyor. Tepe İlçe devlet hastanesi, Türkiye Halk Sağlığına bağlıdır. Halk sağlığı kurumu Aile hekimi dışında Uzman çalıştırmıyor. Hastanede uzman çalıştırılabilmesi için Kamu Hastaneler Birliğine bağlanması yada en azında Bismil Devlet hastanesi semt polikliniği gibi çalıştırılması için Tepe Mahalle sakinleri tarafından dile getiriliyor.
İlçede kişi başına düşen hastane yatak sayısı ve personel sayısı, il ve ülke ortalamasının gerisinde olup bu alanda yeni gelişmelere ihtiyaç bulunmaktadır.
1.5 EKONOMİK YAPI
İlçenin verimli tarım toprakları bakımından zenginliğine paralel olarak tarımsal üretim ilçe ekonomisi içinde yüksek bir pay almaktadır. Aynı zamanda, ilçedeki tarımsal üretimin etkisiyle özellikle tarıma dayalı sanayide gelişme eğilimi ve potansiyeli mevcuttur. İstihdam ve istihdamın sektörler içindeki dağılımı bakımından ilçe bazında veri eksikliği bulunmaktadır. TÜİK tarafından 2000 yılında yapılan genel nüfus sayımı istatistiklerine göre; Bismil ilçesinde istihdamın sektörel dağılımı aşağıdaki grafikteki gibi ölçülmüştür.
Söz konusu çalışmanın yapıldığı dönemden bu yana sanayinin payını artırdığı ve hizmetler sektörünün de geliştiği bilinmektedir. Bu alanda yapılacak güncel istatistiklere ve araştırmalara ihtiyaç vardır.
Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtları tarım sektöründe çalışan aile işletmeleri, ücretsiz aile işçileri ve kayıt dışı çalışan işletme ve çalışan verilerini yansıtmamaktadır. Buna göre, 2012 yılında Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) kayıtlı işyeri ve sigortalı sayısının sektörel dağılımı aşağıdaki gibidir.
Buna göre, kayıtlı işyeri ve sigortalı sayısının % 16,1’i sanayide, % 70,6’sı hizmetlerde bulunmaktadır.
1.5.1 TARIM
İlçe ekonomisi tarıma dayanmaktadır. İlçe, Türkiye tarım alanlarının % 0,6 ve ekim alanlarının % 0,7’sine sahip olup bu paylar ile ülke tarımında önemli bir yer tutmaktadır. Geniş alan kaplayan tarım arazilerinin yaklaşık dörtte biri sulanabilmektedir. Bismil ilçesi GAP sulama projeleri içinde önemli bir yer tutmakta, ilçenin tamamına yakını sulama projeleri kapsamında kalmaktadır (Bkz Harita-3). Sulama projelerinin hayata geçmesi durumunda üretim miktarının yaklaşık 3 kat artması beklenmektedir.
Bitkisel üretim ağırlıklı olmasına karşın, hayvancılık potansiyeli de mevcuttur. Aşağıdaki tabloda 2012 yılına ait tarım alanlarının dağılımı verilmiştir.
İlçede yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; tahıl, pamuk ve mısırdır. Bunun yanında son yıllarda artan seracılık faaliyetleri ile birlikte sebze yetiştiriciliğinde de artış görülmektedir. Aşağıdaki tabloda 2012 yılına ait bazı tarım ürünlerinin üretim miktarları Diyarbakır ve Türkiye değerleri ile birlikte verilmiştir.
Bismil İlçesi, Türkiye’nin bitkisel üretim depoları arasında yer almakta ve bu yönüyle öne çıkmaktadır. Yukarıdaki tabloda; Bismil İlçesinde üretilen sırasıyla mısır, mercimek, pamuk, arpa ve buğday Diyarbakır içinde önemli bir paya sahipken; ilçede üretilen mısırın ülke toplam üretimi içinde % 1,4’lük, mercimeğin % 8’lik ve pamuğun da % 5,3’lük pay alması dikkate değerdir.
Aşağıdaki tabloda Bismil İlçesinde yetiştirilen başlıca ürünlerin 2012 yılındaki verimleri Diyarbakır ve Türkiye değerleri ile karşılaştırmalı olarak verilmiştir.
Bismil İlçesinde örtü altı üretimde son yıllarda önemli bir artış yaşanmış ve modern tarım yöntemleri konusunda İlçede önemli bir gelişme kaydedilmiştir. Hâlihazırda Bismil’de 277 da alanda örtü altı üretim (özellikle plastik seralarda) yapılmaktadır. Ancak seralarda, ısıtma ihtiyacından kaynaklanan üretim maliyetlerinin yüksekliğine bağlı sorunlar yaşanmaktadır.
İlçenin 2002 yılında 25.945 ton olan sebze üretimi, 2012 yılında 36.465 tona çıkmıştır (Bismil İlçe Tarım Müd, 2013).
Aşağıdaki tabloda 2011 yılına ait hayvansal üretim değerleri verilmiştir. İlçe bitkisel üretimde yoğunlaşmış olsa da hayvancılık potansiyeli de bulunmaktadır. Özellikle yem bitkisi olan mısırın yoğun olarak üretiliyor olması, hayvancılıkta rekabet gücünü artıracak bir fırsat olarak görülmektedir.
Hazırlayan: Musa ÇELEBİ
Zühal ÇELEBİ DENİZ Karacadağ Kalkınma Ajansından
hazırladığı bilgilerden de faydalanmıştır.
DEVAMI SONRAKI YAZI DİZİSİNDE
